تربیت دینی در عصر پست مدرن

دکتر حکیمه‌‌السادات شریف‌زاده؛ استادیار گروه علوم تربیتی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران

[e-mail]

چکیده

برای تربیت دینی انسان در دنیای امروز با توجه به تغییراتی که در حوزۀ بینش‌‌ها و ارزش‌ها پیدا کرده است توجه به ویژگی‌‌های عصر پست‌مدرن ضروری است؛ البته بررسی این ویژگی‌ها دشواری‌‌های بسیاری دارد؛ زیرا اظهارات و دیدگاه‌های زیادی وجود دارند؛ اما درهرحال باید به مکاتب مختلف فکری و تحولات مهم در این دوران نظری بیفکنیم. از ویژگی‌های مهم عصر پست‌مدرن، گسترش سریع اطلاعات، وسعت یافتن ارتباطات، جهانی‌شدن، پیشرفت فزایندة فن‌‌آوری، کثرت‌گرایی فرهنگی و بروز بحران‌‌های فردی و اجتماعی است. دیگر آنکه جایگاه دین در عصر پست‌مدرن، مورد بازنگری و برخلاف تصور عده‌‌ای رویکرد دینی مورد توجه قرار گرفته است؛ بنابراین در بستر جدید، تربیت دینی معنایی خاص پیدا می‌‌کند یعنی باید از عناصر عقلانیت، به دست آوردن معیارها و نقادی برخوردار باشد. در این مقاله پس از مطرح ساختن ویژگی عصر پست‌مدرن، مؤلفه‌‌های تربیت دینی با توجه به شرایط حاضر مورد بحث و بررسی قرار می‌‌گیرد؛ و در انتها پیشنهاد‌های عملی در این زمینه ارائه خواهد شد.

واژگان کلیدی: تربیت دینی، عصر پست‌مدرن، مؤلفه‌‌های تربیت  

دریافت
حجم: 742 کیلوبایت

.

آسیب شناسی فضای مجازی، بررسی تأثیر استفاده از اینترنت بر انزوای اجتماعی دانشجویان

نویسنده: علی ربیعی، فرشته محمد زاده یزد

چکیده:

اینترنت در حال دگرگون ساختن سیمای زندگی روزانه جوامع، به ویژه قشر جوان است. جاذبه اینترنت باعث شده بسیاری از جوانان به جای تعامل با همسالان و والدین خود، رایانه را برگزینند که این موضوع باعث بوجود آمدن انزوای اجتماعی در میان آنان می شود. هدف این مقاله بررسی آسیب شناختی فضای مجازی است. به این منظور، تأثیر استفاده از اینترنت بر انزوای اجتماعی جوانان در میان 220 دانشجو در مقطع مختلف تحصیلی با به کارگیری پرسشنامه محقق ساخته و استفاده از پرسشنامه اینترنتی مورد بررسی قرار گرفته است، یافته ها حاکی از آن است که یکی از متغیر هایی که بیشترین اثر را بر انزوای اجتماعی دارد، استفاده اجتماعی از اینترنت است. نتیجه تحقیق حاکی از آن است که استفاده اجتماعی از اینترنت با بتای 24 درصد دارای تأثیر مستقیمی بر انزوای اجتماعی است.

واژگان کلیدی: فضای مجازی اینترنت، آسیب شناسی، انزوای اجتماعی، استفاده اجتماعی

دریافت
حجم: 423 کیلوبایت

تواضع

تواضع یکی از موضوعات علم اخلاق اسلامی است که بیشتر خصلت های پسندیده از این سرمایه بزرگ، سرچشمه می گیرند. مرحوم نراقی در «معراج السعاده» در تعریف تواضع می گوید: «تواضع عبارت است از شکسته نفسی که نگذارد آدمی خود را بالاتر از دیگری ببیند و لازمه آن، رفتار و گفتاری است که دلالت بر احترام دیگران می کند. تواضع و فروتنی، اهمیت خاصی در اخلاق اسلامی دارد تا آنجا که خداوند به پیامبرش امر می فرمایند: «ای رسول من پرو بال رحمتت را بر تمام پیروان با ایمانت به تواضع بگستران.» (شعراء، آیه 215) این سفارش به پیامبری است که خداوند در مقام عظمت او فرموده است: «لولاک لما خلقت الافلاک»،« اگر به خاطر تو نبود، هرگز جهان آفرینش را نمی آفریدم.» پیامبری که به حق مصداق کامل خشوع و فروتنی است و این خود از رمزهای موفقیت آن حضرت در پیشبرد اهداف مقدسش و جذب افراد به سوی دین اسلام بود. عدی بن حاتم علت اسلام آوردن خود را چنین بیان می کند: وقتی به مدینه رفتم و از مسجد با آن حضرت به سوی خانه حرکت کردیم، در بین راه پیرزنی از آن حضرت نکاتی را پرسید و آن حضرت با بزرگواری و فروتنی خاص مدتی طولانی کنار او ایستاد و به سوالات او پاسخ داد، وقتی به منزل رسیدیم، زیرانداز خود را برای من انداخت و خودش در مقابل من روی زمین نشست. من گفتم این تواضع از اخلاق انبیاست نه از سلاطین و ایمان آوردم.

حسین جان، دوستت دارم

رو به شش گوشه ترین قبله عالم هر صبح              بردن نام حسین بن علی می چسبد

«السلام علیک یا اباعبدالله و علی الارواح التی حلت بفنائک علیک منی سلام الله ابدا ما بقیت و بقی اللیل و النهار و لا جعله الله آخر العهد منی لزیارتکم

السلام علی الحسین و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین»

سردار خیبر شهید محمد ابراهیم همت

شهید حاج محمد ابراهیم همت در تاریخ 12 فروردین ماه سال 1334 در خانواده ای مذهبی در شهرستان شهرضا دیده به جهان گشود. او پسری بود که پدر و مادرش به واسطه رخدادی شگرف، تولد او را مرهون کرامتی بزرگ از امام حسین علیه السلام می دانستند.(در پایان به آن پرداخته می شود) شهید در زیر سایه پدری وارسته و مادری پاکدامن و مهربان، دوران خردسالی را پشت سر گذاشت. ایشان از همان دوران طفولیت بیش از حد معمول دیگر کودکان، به قرآن و تعلیمات اسلامی ابراز علاقه می کرد به گونه ای که در سن هفت سالگی از مادرش می خواهد، قرآن را به او تعلیم دهد. این علاقه تا جایی بود که وی از آغاز رفتن به دبستان با یاری مادرش، قرآن را کاملاً فرا گرفت و بعضی از سوره های کوچک را نیز حفظ و با صوت خوش تلاوت می کرد. وی در دوران تحصیل، جانش از ذوق سلیم و هوش و استعداد فوق العاده سرشار بود. او با کمال موفقیت، دوران دبستان را پشت سر گذاشت و به دبیرستان راه یافت. در سالهای جوانی، به هنگام فراغت بویژه در تابستانها دامن همت به کمر می زد و با کار و تلاش، مخارج شخصی خود را به دست می آورد و از این جهت به پدر مؤمن و زحمتکش خود، کمک قابل توجهی می کرد... بعدها این سردار، فرمانده لشکر 27 محمد رسول الله صلی الله علیه و اله در جنگ ایران و عراق شد و به درجه رفیع شهادت نائل گردید.

اما با توجه به موضوع مورد بحث (تربیت دینی) در اینجا بهتر دیدم که برخی از صفات برجسته این شهید بزرگوار اشاره کنم که حاکی از روح متعالی این سردار بزرگ است.

1. اخلاص: یکی از خصوصیات برادر شهیدم اخلاص وی بود. شهید ایه الله محلاتی درباره او می گفت: « او انسانی بود که برای خدا کار می کرد و بالاترین اعمال را داشت.

2. ایمان: شهید محلاتی در سخنان خود درباره ایشان می گفت: «او مردی با ایمان و اخلاص بود. هر کس که با او محشور بود، این را در وجود او می یافت.»

3. بنده شاکر: همسر شهید همت می گوید: «وقتی که بچه دوم ما مصطفی به دنیا آمد و  آوردند تا حاجی او را ببیند، حاجی بچه را همان لحظه بغل نکرد. اول دو رکعت نماز خواند و من با او شوخی کردم و گفتم: این دیگر چه صیغه ای است؟ حاجی گفت: اول باید شکر نعمت خدا را کرد و پس از آن از نعمت بهره مند شد.

4. عشق به عبادت: همسفر و همسر حاج محمد ابراهیم همت می گوید: «تا قبل از عملیات، یک شب حاجی به خانه آمد و سرا پا خاک آلود بود و چشمانش هم از بی خوابی ورم کرده بود. وقتی که وارد خانه شد، دیدم می خواهد، نماز بخواند؛ گفتم: لااقل دوش بگیر، غذایی بخور و بعد نمازت را بخوان. حاجی گفت: من این همه به خود زحمت دادم که نماز اول وقت را از دست ندهم، چه طور می توانم نماز نخوانده، غذا بخورم. آن شب، آنقر خسته بود که من در موقع نماز خواندن، کنار ایستادم که اگر ایشان افتاد او را بگیرم.»

...

مادر شهید همت می گوید:

«در سال 1333 با شوهرم علی اکبر، به کربلا رفتیم و در آن زمان به این بچه باردار بودم و خانواده ام می گفتند تو به سفر نرو ولی من اصرار کردم و رفتم. در مسیر، من حالم بد شد و در کربلا مرا به نزد پزشک بردند و پزشک گفت: بچه ای که در رحم داری مرده است. با این حال در کربلا خانه ای اجاره کردیم و من خوابیدم و نمی توانستم به زیارت بروم و از آن داروهایی هم که پزشک داده بود نخوردم. دلم شکسته بود و فکر می کردم، پس از بازگشت، به خانواده ام چه جوابی بدهم. گریه می کردم و بسیار ناراحت بودم. شوهرم ماشین گرفت و مرا به حرم برد. در حرم دعا خواندم و زیارت کردم و در کنار دیوار نشستم و زیارت می کردم. در این حال خوابم برد و در خواب خانمی را دیدم که بچه ای در دست داشت و بچه را به من داد. بسیار شاد شدم. در آن حال از خواب بیدار شدم و حال عجیبی  پیدا کرده بودم. خواب را برای شوهرم تعریف کردم و به خانه آمدیم و پیاده آمدم و شوهرم باور نمی کرد که می توانم پیاده بروم. من به شوهرم گفتم: دلم گواهی می دهد که بچه ام زنده است و نمرده است. نزد پزشک رفتیم او هم گفت: این یک معجزه است. پس از زیارت به شهرمان شهرضا آمدیم و در سال 1334 روز 12 فروردین بچه ام سالم به دنیا آمد و محمد ابراهیم نام گذاشتیم»

برگرفته از کتب «همسفران» نوشته رضا رئیسی و کتاب «سردار خیبر» نوشته مهدی فراهانی

معرفی کتاب

 

به نام خدا

جستاری در معرفی کتاب: «اندیشه های تربیتی استاد مرتضی مطهری» 

سعی داشتم در اولین گامی که در زمینه شناساندن تربیت دینی بر می دارم، به مطالعه کتاب یا کتابهایی بپردازم که نویسنده آن، اصولی و قاعده مند و با نیت خالص و ناب به این موضوع روی آورده باشد. به همین منظور و با توجه به پیش زمینه مطالعاتی که درباره برخی از کتب شهید مرتضی مطهری داشتم، در صدد  مطالعه دیدگاههای این استاد بزرگ در زمینه تربیت اسلامی برآمدم. در حین کنکاش و جستجو بدین منظور، چشمم به کتابی افتاد که با نظر بر آثار شهید مطهری نوشته شده بود، زمانی که مقداری از این کتاب را خواندم، متوجه شدم که مباحث آن به تم تربیت دینی بسیار نزدیک و حتی توضیح دهنده و شفاف کننده این مطلب می باشد، به همین جهت در ابتدای امر، خود به معرفی این کتاب می پردازم که بر اساس مجموعه ای از آثار شهید مطهری است. 

 «اندیشه های تربیتی استاد مرتضی مطهری» عنوان کتابی است که مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما بر آن شده تا با بهره گیری از دیدگاههای روشنگرانه شهید مرتضی مطهری به گردآوری مباحث نظام تربیتی اسلام بپردازد. نویسنده این کتاب «شهاب الدین مشایخی راد» و ناشر آن، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران می باشد.

این کتاب در هشت فصل نوشته شده است. نویسنده پیش از شروع مبحث اصلی، در قسمت پیش گفتار، به توضیحاتی درباره شهید مطهری و آثار وی پرداخته است، بدین صورت که وی بر این باور است، در گذشته بیشتر دفاعیه های معرفتی بر محور کلام و بحث های تاریخی _فقهی دور می زند. در آن زمان کمتر سخنی از اخلاق و فلسفه اخلاق، امور اجتماعی و روان شناختی، مباحث تربیتی و زیبا شناختی، فلسفه های مضاف و مانند آن بود ولی در آثار شهید مطهری، مجموعه ای غنی از این مباحث به چشم می خورد. بحثهای تربیتی این اندیشمند گرانقدر چنان ژرف و پربار است که انتقال آن به پژوهشگران عرصه تربیت و اخلاق ضروری به نظر می رسد.

نویسنده این کتاب در بخش کلیات به بررسی مبحث تربیت را با مفاهیمی همچون اخلاق، حق، عدالت، صلح و ... پرداخته است و در فصل دوم با مدد گفتار شهید مطهری مبانی تربیت بیان شده است. نکات ارزنده ای دراین باره ذکر شده است از جمله اینکه یکی از استعدادهای انسان، استعداد اخلاقی (وجدان اخلاقی) است. یعنی انسان در عمق سرشت و فطرت خوب اخلاقی خلق شده است یعنی اینطور خلق شده است که دیگران را دوست بدارد و خدمت کند و احسان نماید و از اینکه کار بدی انجام دهد، مثلا ظلمی که به دیگران بکند رنج می برد.» (تعلیم و تربیت در اسلام، ص51) این گرایش را می توان گرایش به خیر و فضیلت نامید.

فصل سوم نیز با عنوان ویژگی های تربیت به نکته مهمی اشاره شده است که به نوعی به هدف بنده در انتخاب این تم (تربیت دینی) اشاره دارد،

اینکه «اگر تربیت بر اساس دین و اعتقادات مذهبی باشد، سر سلسله تمام فعالیتهای تربیتی خداوند خواهد بود. از این جهت، زیبایی، معنویت، وجدان، هوشیاری و هر چه از این دست مطرح شود تنها در چارچوب اعتقاد به خدا معنا و پشتوانه می یابد.» (همان، ص93؛ مجموعه آثار، ج23، ص602) همانطور که دیده می شود سراسر سخنان شهید مطهری پر از نکات ارزشمند تربیتی است و پر واضح و مبرهن است که از دغدغه های اصلی و مهم ایشان بوده است.

در فصل چهارم به اهداف تربیت که عبارتند از پرورش جسم و پرورش عقل از منظر این استاد بزرگ پرداخته شده است و اشاره شده است که تردیدی نیست که در آموزش و پرورش هدف باید، رشد فکری دادن به متعلم و به جامعه باشد...

در فصل پنجم با عنوان «ساحتهای تربیت» به این نکته اشاره شده است که تربیت بر روی جسم یا روح صورت می گیرد. علاوه بر این، به ده نوع پرورش یا تغییر که باید بر روی انسان انجام گیرد که ساخته و پرورش داده شود، پرداخته شده است که عبارتند از: جسمانی، عقلانی، اراده، قلب، علمی، غریزی، اخلاقی، ذوقی و هنری، اجتماعی، فنی و صنعتی.

فصل ششم راهکارهای اعمال تربیت که شامل: انواع تربیت، مراحل تربیت، اهمیت تربیت دوران کودکی، برنامه تربیتی، عوامل و کارکردهای تربیت

آورده شده است.

فصل هفتم نیز به سه رکن تربیت که مربی، متربی و برنامه تربیتی می باشد، به عنوان ارکان تربیت پرداخته شده است، ارکانی که تربیت با وجود آنها تحقق خارجی می یابد.

فصل هشتم نیز با «عنوان آسیب شناسی تربیت» به این نکته اشاره شده است که شناخت کاستی ها و ضعف ها و امور منفی حاصل از حرکتهای تربیتی است و گاه موانع تربیت که پیش از تحقق تربیت بوجود می آید؛ در هر صورت تربیت آسیب می بیند.

در این کتاب مانند هر کتاب دیگری بخشی به عنوان فهرست مطالب آمده است که به نظر می رسد به درستی نوشته نشده است.

نویسنده در این کتاب از برخی از مطالب و موضوعات کلیدی و اصلی مباحث تربیتی استاد مرتضی مطهری استفاده کرده است و ضمن نقل قول مستقیم این مطالب، خود نیز به توضیحاتی دراین باره پرداخته است. این کتاب بیشتر مانند یک پایان نامه می باشد که به صورت کتاب درآمده است، اما به نظر می رسد، برخی از عناوین هر فصل،به درستی در جای خود قرار نگرفته است، به عنوان مثال راهکارهای اعمال تربیت بهتر بود در بخش آخر آورده می شد.

و نکته پایانی اینکه گرچه این کتاب از مجموعه ای از آثار شهید مطهری جمع آوری شده است و ساده و روان می باشد ولی هر کسی که به دنبال فراگیری نکات کلیدی درباره تربیت دینی و اسلامی است، بهتر است کتب اصلی این استاد بزرگ را مطالعه کند.

نویسنده: مرضیه قدوسی

بررسی آسیبها و ارائه راهکارهای اخلاقی در رابطه با آثار فضای سایبری در تربیت دینی فرزندان

    

 

محمد نورمحمدی نجف‌آبادی؛ کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی و مشاور تحصیلی آموزش و پرورش شهرستان نجف آباد (نویسنده مسئول)   Email: [e-mail]

فریبرز صدیقی ارفعی؛ دکتری روانشناسی عمومی و استادیار گروه روانشناسی دانشگاه کاشان  Email: [e-mail]

ابراهیم یاوریان؛ کارشناس مشاوره خانواده و مشاور تحصیلی آموزش و پرورش شهرستان نجف آباد

 

چکیده

فضای سایبری (اینترنت)، نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی است و با توجه به اینکه عمر خیلی زیادی ندارد، توانسته است به‌خوبی در زندگی مردم جا باز کند. یکی از راه‌های مهم تربیت دینی فرزندان، انعکاس مطالب دینی در مطبوعات و رسانه‌ها است. تربیت دینی فرایندی دوسویه میان مربی و متربی است که ضمن آن، مربی با بهره‌گیری از مجموعه عقاید، قوانین و مقررات دینی تلاش می‌کند تا شرایطی فراهم آورد که متربی آزادانه در جهت رشد و شکوفایی استعدادهای خود گام برداشته و به‌سوی هدف‌های مطلوب رهنمون شود. آنچه در خانواده در راستای تربیت دینی از اهمیت زیادی برخوردار است، توجه به ارزش‌ها به‌ویژه ارزش‌های دینی، خانوادگی، اجتماعی و همچنین توجه به آداب و اخلاق زندگی است.

هدف از انجام این پژوهش، بررسی آسیب‌ها و ارائة راهکارهای اخلاقی در رابطه با آثار فضای سایبری در تربیت دینی فرزندان است که در آن، آثار و پیامدهای منفی اینترنت را در رابطه با آداب و اخلاق زندگی خانوادگی مورد بررسی قرار داده و راهکارهایی را جهت مقابله با آسیب‌های اخلاقی فضای سایبر در تربیت دینی ارائه می‌نماید. اطلاعات این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و جستجو در پایگاه‌ها و منابع اطلاعات علمی اینترنتی گردآوری شده است.

نتایج پژوهش نشان می‌دهد که گسترش فضاهای مجازی اینترنتی مانند سایر انواع دیگر تحولات و پیشرفت‌ها، پیامدها و آثار مثبت و منفی گوناگونی را در زمینه آداب و اخلاق زندگی خانوادگی کاربران این‌گونه فضاها ایجاد کرده است. از جمله پیامدهای مثبت فضای سایبری، تسهیل و تسریع ارتباطات و تبادل اطلاعات است؛ همچنین از جمله آسیب‌های اخلاقی فضای سایبری در تربیت دینی فرزندان می‌توان به مواردی همچون: تعارض ارزش‌ها، بازداری‌زدایی، اعتیاد به اینترنت، بحران هویت و اختلال در شکل‌گیری شخصیت، شکاف نسل‌ها، انحرافات اخلاقی و جنسی، افسردگی و انزوای فردی و اجتماعی، به خطر افتادن حریم خصوصی افراد، ازهم‌پاشیدگی بنیان خانواده، کاهش نقش خانواده به‌عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزند و از بین رفتن حریم روابط اخلاقی بین فرزندان و والدین اشاره کرد.

واژگان‌کلیدی: فضای سایبر (اینترنت)، تربیت دینی، فرزندان، آسیب‌های اخلاقی اینترنت، راهکارها.

 

دریافت
حجم: 796 کیلوبایت

رابطه بین تأثیرات منفی فضای مجازی و تربیت دینی خانواده ها

(مطالعه موردی شهر اردبیل)
نویسنده: عزیزه پاداشیان فرد

چکیده

پژوهش حاضر از نوع همبستگی و هدف آن، تعیین ارتباط بین تأثیرات منفی فضای مجازی با تربیت دینی خانواده‌ها است. جامعه مورد مطالعه، خانواده‌های ساکن شهر اردبیل بودند که از میان آنها 100 نفر از والدین به‌عنوان نمونه مطالعاتی انتخاب شدند و پژوهش را با استفاده از پرسشنامه محقق‌ساخته به پیش بردیم. ما برای آزمون فرضیه‌ها از آزمون‌های آماری t-test مستقل و ضریب همبستگی پیرسون استفاده کردیم. نتایج نشان می‌داد که بین تأثیرات منفی فضای مجازی و تربیت دینی خانواده‌ها، رابطه معناداری وجود دارد.

واژگان کلیدی: فضای مجازی، تربیت دینی و خانواده‌ها.

دریافت
حجم: 785 کیلوبایت