به نام خدا

جستاری در معرفی کتاب: «اندیشه های تربیتی استاد مرتضی مطهری» 


سعی داشتم در اولین گامی که در زمینه شناساندن تربیت دینی بر می دارم، به مطالعه کتاب یا کتابهایی بپردازم که نویسنده آن، اصولی و قاعده مند و با نیت خالص و ناب به این موضوع روی آورده باشد. به همین منظور و با توجه به پیش زمینه مطالعاتی که درباره برخی از کتب شهید مرتضی مطهری داشتم، در صدد  مطالعه دیدگاههای این استاد بزرگ در زمینه تربیت اسلامی برآمدم. در حین کنکاش و جستجو بدین منظور، چشمم به کتابی افتاد که با نظر بر آثار شهید مطهری نوشته شده بود، زمانی که مقداری از این کتاب را خواندم، متوجه شدم که مباحث آن به تم تربیت دینی بسیار نزدیک و حتی توضیح دهنده و شفاف کننده این مطلب می باشد، به همین جهت در ابتدای امر، خود به معرفی این کتاب می پردازم که بر اساس مجموعه ای از آثار شهید مطهری است. 

 «اندیشه های تربیتی استاد مرتضی مطهری» عنوان کتابی است که مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما بر آن شده تا با بهره گیری از دیدگاههای روشنگرانه شهید مرتضی مطهری به گردآوری مباحث نظام تربیتی اسلام بپردازد. نویسنده این کتاب «شهاب الدین مشایخی راد» و ناشر آن، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران می باشد.

این کتاب در هشت فصل نوشته شده است. نویسنده پیش از شروع مبحث اصلی، در قسمت پیش گفتار، به توضیحاتی درباره شهید مطهری و آثار وی پرداخته است، بدین صورت که وی بر این باور است، در گذشته بیشتر دفاعیه های معرفتی بر محور کلام و بحث های تاریخی _فقهی دور می زند. در آن زمان کمتر سخنی از اخلاق و فلسفه اخلاق، امور اجتماعی و روان شناختی، مباحث تربیتی و زیبا شناختی، فلسفه های مضاف و مانند آن بود ولی در آثار شهید مطهری، مجموعه ای غنی از این مباحث به چشم می خورد. بحثهای تربیتی این اندیشمند گرانقدر چنان ژرف و پربار است که انتقال آن به پژوهشگران عرصه تربیت و اخلاق ضروری به نظر می رسد.

نویسنده این کتاب در بخش کلیات به بررسی مبحث تربیت را با مفاهیمی همچون اخلاق، حق، عدالت، صلح و ... پرداخته است و در فصل دوم با مدد گفتار شهید مطهری مبانی تربیت بیان شده است. نکات ارزنده ای دراین باره ذکر شده است از جمله اینکه یکی از استعدادهای انسان، استعداد اخلاقی (وجدان اخلاقی) است. یعنی انسان در عمق سرشت و فطرت خوب اخلاقی خلق شده است یعنی اینطور خلق شده است که دیگران را دوست بدارد و خدمت کند و احسان نماید و از اینکه کار بدی انجام دهد، مثلا ظلمی که به دیگران بکند رنج می برد.» (تعلیم و تربیت در اسلام، ص51) این گرایش را می توان گرایش به خیر و فضیلت نامید.

فصل سوم نیز با عنوان ویژگی های تربیت به نکته مهمی اشاره شده است که به نوعی به هدف بنده در انتخاب این تم (تربیت دینی) اشاره دارد،

اینکه «اگر تربیت بر اساس دین و اعتقادات مذهبی باشد، سر سلسله تمام فعالیتهای تربیتی خداوند خواهد بود. از این جهت، زیبایی، معنویت، وجدان، هوشیاری و هر چه از این دست مطرح شود تنها در چارچوب اعتقاد به خدا معنا و پشتوانه می یابد.» (همان، ص93؛ مجموعه آثار، ج23، ص602) همانطور که دیده می شود سراسر سخنان شهید مطهری پر از نکات ارزشمند تربیتی است و پر واضح و مبرهن است که از دغدغه های اصلی و مهم ایشان بوده است.

در فصل چهارم به اهداف تربیت که عبارتند از پرورش جسم و پرورش عقل از منظر این استاد بزرگ پرداخته شده است و اشاره شده است که تردیدی نیست که در آموزش و پرورش هدف باید، رشد فکری دادن به متعلم و به جامعه باشد...

در فصل پنجم با عنوان «ساحتهای تربیت» به این نکته اشاره شده است که تربیت بر روی جسم یا روح صورت می گیرد. علاوه بر این، به ده نوع پرورش یا تغییر که باید بر روی انسان انجام گیرد که ساخته و پرورش داده شود، پرداخته شده است که عبارتند از: جسمانی، عقلانی، اراده، قلب، علمی، غریزی، اخلاقی، ذوقی و هنری، اجتماعی، فنی و صنعتی.

فصل ششم راهکارهای اعمال تربیت که شامل: انواع تربیت، مراحل تربیت، اهمیت تربیت دوران کودکی، برنامه تربیتی، عوامل و کارکردهای تربیت

آورده شده است.

فصل هفتم نیز به سه رکن تربیت که مربی، متربی و برنامه تربیتی می باشد، به عنوان ارکان تربیت پرداخته شده است، ارکانی که تربیت با وجود آنها تحقق خارجی می یابد.

فصل هشتم نیز با «عنوان آسیب شناسی تربیت» به این نکته اشاره شده است که شناخت کاستی ها و ضعف ها و امور منفی حاصل از حرکتهای تربیتی است و گاه موانع تربیت که پیش از تحقق تربیت بوجود می آید؛ در هر صورت تربیت آسیب می بیند.

در این کتاب مانند هر کتاب دیگری بخشی به عنوان فهرست مطالب آمده است که به نظر می رسد به درستی نوشته نشده است.


نویسنده در این کتاب از برخی از مطالب و موضوعات کلیدی و اصلی مباحث تربیتی استاد مرتضی مطهری استفاده کرده است و ضمن نقل قول مستقیم این مطالب، خود نیز به توضیحاتی دراین باره پرداخته است. این کتاب بیشتر مانند یک پایان نامه می باشد که به صورت کتاب درآمده است، اما به نظر می رسد، برخی از عناوین هر فصل،به درستی در جای خود قرار نگرفته است، به عنوان مثال راهکارهای اعمال تربیت بهتر بود در بخش آخر آورده می شد.

و نکته پایانی اینکه گرچه این کتاب از مجموعه ای از آثار شهید مطهری جمع آوری شده است و ساده و روان می باشد ولی هر کسی که به دنبال فراگیری نکات کلیدی درباره تربیت دینی و اسلامی است، بهتر است کتب اصلی این استاد بزرگ را مطالعه کند.


نویسنده: مرضیه قدوسی